خانه کتاب افغانستان
برای بررسی بیشتر وضعیت چاپ و نشر در افغانستان و نیز جایگاه آثار نویسندگان این کشور در بازار کتاب ایران با کارشناسان این حوزه به بحث و بررسی نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
جامعه عامل موثر بر رشد و گسترش صنعت چاپ و فرهنگ کتابخوانی در افغانستان
«سید موسی حسینی» مدیر انتشارات صبح امید در این نشست گفت: موضوع چاپ و نشر متاثر از جوامع بشری است. در افغانستان می‌توان از دوره پساطالبان به بررسی این موضوع پرداخت. بر اساس آمارها در اواخر دوره طالبان و اوایل دوره جدید، تعداد دانش‌آموزان مدارس کمتر از یک میلیون نفر بود. در آن زمان دختران حق ورود به مدارس را نداشتند و تعداد دانشگاه‌ها نیز بسیار محدود بود.
وی افزود: این در حالی است که تعداد دانش‌آموزان در افغانستان امروزه به بیش از 10 میلیون تن رسیده است و این خود موج علم‌آموزی در جامعه ایجاد می‌کند. به‌طوریکه برخی از مردم افغانستان به‌دلیل علاقه فراوان به تحصیل فرزندان خود با اینکه در تنگناهای مالی هستند اما برای تحصیل آنها تلاش می‌کنند.
حسینی خاطرنشان کرد: زمانی که علم بیاید کتاب نیز کنار آن مطرح می‌شود. همچنین نزدیک به 100 دانشگاه خصوصی و 50 دانشگاه دولتی در افغانستان وجود دارد که این خود نشانگر رشد علم در میان جامعه دانشگاهی افغانستان است. در کشورهای دیگر چاپ و نشر ارتباط مستقیمی با محیط جامعه دارد و در رشد آن تاثیر دارد. اما بر اساس ساختارهای موجود در جامعه افغانستان، می‌توان گفت که جامعه تاثیر مهم‌تری بر صنعت چاپ و نشر داشته است.
وی ادامه داد: در افغانستان بخش خصوصی بیش از بخش دولتی تسهیل‌کننده امور است و کارها را به‌عهده دارد و در سیستم دولتی ممکن است چاپ و نشر محدودی داشته باشیم و از طرفی تغییر در ساختارهای دولتی زمان‌بر است و بخش خصوصی در بخش صنعت چاپ و نشر می‌تواند بسیار پیشرو و تاثیرگذار باشد.
حسینی خاطرنشان کرد: به‌دلیل افزایش فعالیت بخش خصوصی تعداد دانشگاه‌ها افزایش می‌یابد و منابعی که به‌صورت کتاب است نیز افزایش پیدا می‌کند. در 5 سال گذشته استفاده از جزوه‌های دست‌نویس بسیار مرسوم‌تر بود و به‌دلیل شرایط حاکم بر آن زمان اساتید هزینه زیادی را به دانشجویان تحمیل نمی‌کردند اما زمانیکه ناشرها ترغیب شدند و در صدد رفع نیاز دانشجویان برآمدند و صنعت چاپ گسترش پیدا کرد و بحث رقابت به‌میان آمد و مسائل فنی کار نیز توسعه پیدا کرد.
وضعیت رو به بهبود فرهنگ کتابخوانی در افغانستان
مدیر نشر صبح امید تصریح کرد: روند بسیار خوبی ایجاد شده که هم روی کیفیت و هم روی کمیت و هم روی اقتصاد تاثیر خوبی گذاشته است و ناشران به‌سوی مسائل تخصصی‌تر رفته‌اند و بیشتر ناشران در راستای اهداف جامعه کار می‌کنند و کسانیکه از علم کافی در این حوزه برخوردار هستند، به‌مرور زمان جایگاه بهتری را در میان جامعه پیدا می‌کنند.
وی اظهار داشت: زمانیکه کار نشر و چاپ را 16 سال قبل آغاز کردیم، یکی از مشکلات فرهنگ کتابخوانی بود که از بی‌سوادی و فقر اقتصادی نشات می‌گرفت. اما الان این وضعیت در جامعه بهبود یافته و افزایش تعداد مدارس و نیز تاثیر مهاجرین افغانستان بر رواج این فرهنگ گواه این موضوع است.
حسینی همچنین گفت: بیشتر روند ارسال کتاب از ایران به افغانستان مرسوم بوده و برعکس آن از نظر تخصصی بودن و سازوکارهای آن بسیار محدود بوده است. اما وجود نمایشگاه‌هایی مانند کتاب تهران باعث می‌شود که ناشران ایرانی و مخاطبان با آثار افغانستان آشنا شوند و همچنین مهاجرین افغانستانی تلاش زیادی برای شناساندن فرهنگ کشور خود به ایرانی‌ها می‌کنند.
وی ادامه داد: یکی از عواملی که بر روی موضوع چاپ و نشر و وضعیت آن در افغانستان تاثیر گذار است، جامعه است، عامل دوم دولت و عامل دیگر افرادی هستند که در این صنعت مشغول به‌کارند. در عامل جامعه، فرهنگ کتابخوانی و تفکرات حاکم بر آن بسیار موثر بوده که در بخش خصوصی تاثیر بیشتری دارد و ناشر را ترغیب به ارائه کتاب‌هایی بهتر مطابق با سلیقه مخاطب می‌کند.
عدم حمایت دولت از صنعت چاپ و نشر در افغانستان
این ناشر افغانستانی تصریح کرد: در افغانستان بیشتر محوریت بر اساس بخش خصوصی است و در سیستم چاپ دخالت دولت بسیار کم است. این از جهتی که تسهیل‌کننده کار است و شابک به آن تعلق می‌گیرد بسیار خوب است اما به ناشر تذکر داده می‌شود که نباید شاکی خصوصی داشته باشد. اما در افغانستان برخلاف ایران حمایت دولت از صنعت چاپ و نشر وجود ندارد.
وی ادامه داد: به غیر از دولت که از صنعت چاپ و نشر در ایران حمایت می‌کند برخی از انجمن‌ها و نهادهایی نیز در این کشور وجود دارند که از ناشران حمایت می‌کنند. اما در افغانستان به‌دلیل سنتی بودن ساختار چاپ و توزیع کتاب، این ساختارهای حمایتی شکل نگرفته است و برای شرکت در نمایشگاه‌های خارجی حمایت کافی در این زمینه صورت نمی‌گیرد.
حسینی اظهار داشت: وجود نمایشگاه‌هایی مانند تهران، به ناشران کمک بسیاری می‌کند تا از تجربیات استفاده کنند و همچنین موجب آشنایی ناشران دوکشور با یکدیگر می‌شود و تولید مشترک یکی از راه‌کارهایی است که مسئله کپی رایت را حل می‌کند چراکه ایران به آن نپیوسته است.
عرضه کتب افغانستان در بازار کتاب ایران در آینده‌ای نزدیک
همچنین در این نشست، «مجتبی نوروزی»، معاون سابق رایزنی فرهنگی ایران در افغانستان و مدیر موسسه فرهنگی انار سرخ نیز گفت: وزارت ارشاد ایران سازوکارهای مخصوص به‌خود را برای ورود کتاب به ایران دارد که تا به‌امروز کسی متولی این کار نبوده که این مسیر را طی کند. تنها مسیرش آن است که یک مجموعه فرهنگی یا انتشاراتی در ایران نمایندگی ناشران افغانستانی را در ایران به‌عهده بگیرد و به وزارت ارشاد معرفی شود و آن مسیر را برای کسب مجوز طی کند و بتواند فضار را برای ورود و عرضه کتاب‌های افغانستان به بازار ایران بدون محدودیت ایجاد کند.
وی افزود: موسسه فرهنگی انار سرخ در ایران کارهایی را با وزارت ارشاد ایران آغاز کرده و با 5 ناشر افغانستانی به‌توافق رسیده‌است که نمایندگی آنها را در ایران داشته باشد و قرار است بعد از نمایشگاه کتاب این کار شروع شود. همچنین یک هولوگرامی برای این کتاب‌ها تعریف می‌شود که مشخص می‌کند این کتاب به‌صورت مستقیم از افغانستان آمده و این مسیر را طی کرده است و این روند به یک روند روند دائمی، مستمر و با حجم بالا تبدیل خواهد شد.
نوروزی خاطرنشان کرد: این روند کمک بسیار خوبی به علاقه‌مندان به تاریخ و ادبیات افغانستان می‌کند و مخاطب ایرانی با ابعاد مختلف نشر این کشور آشنا می‌سازد. امیدواریم این روند نهایی شود و کتب افغانستان در بازار ایران به‌صورت رسمی توزیع شود.
وی ادامه داد: هر رابطه پایدار باید دو سویه باشد و تا به امروز معمولا جریان کتاب به‌صورت یک سویه از ایران به افغانستان بوده است و این براساس مشکلاتی بوده که در داخل افغانستان وجود داشته است اما این روند می‌تواند مردم دو کشور را بهره‌مند سازد و این رابطه پایدار خواهد بود و سود فرهنگی و اقتصادی را در پی خواهد داشت.
نقص سیستم پخش کتاب، مشکل اصلی ناشران افغانستانی
نوروزی خاطرنشان کرد: به‌نظرم مهم‌ترین مشکل ناشران در افغانستان کم‌بودن حجم مخاطب است و باعث می‌شود گردش به‌خوبی اتفاق نیفتد و مانع اصلی توسعه امر نشر می‌شود چراکه علاقه به کتاب در جامعه افغانستان به‌صورت جدی به‌وفور دیده می‌شود و به‌دلیل آنکه همچنان زیرساخت‌ها فراهم نشده، هرچه از مرکز به ولایات دور دست می‌رویم، هم مخاطب توجیه نیست نسبت به موضوع کتاب و موج و اهمیت آن، و وجود مشکلات اقتصادی و ناقص بودن سیستم پخش کتاب و هزینه‌بر بودن و نبودن مسیر مناسب برای انتقال کتاب، با وجود آنکه حجم بازار متناسب با جمعیت افغانستان نیست، مهم‌ترین مشکل ناشران افغانستان است.
وی افزود: این موضوع سبب می‌شود که معمولا کتب در افغانستان به چاپ‌های بالاتر نمی‌رسد و به‌دلیل مشکلات و محدودیت‌ها این کتاب به مخاطبان دیگر نمی‌رسد و اشباع می‌شود، چون بازار کتاب زمانی به گردش می‌افتد که به چاپ‌های بیشتر برسد و اصل سود ناشر نیز در آن است و اگر بازار کتاب ایران به روی کتب افغانستان باز شود، تا مقداری می‌تواند این کاستی را جبران کند و این ظرفیت در نشر افغانستان وجود دارد چراکه ناشران باانگیزه‌ای در این حوزه وجود دارد و از طرفی نیز در بخش تالیف و ترجمه در سال‌های اخیر اتفاقات خوبی افتاده است و اگر این بازار گسترش پیدا کند هم وضعیت ناشران بهبود می‌یابد و هم دیگران ترغیب می‌شوند تا وارد فضای حرفه‌ای کتاب شوند.
نمایشگاه کتاب، مکان مناسب انتقال تجربیات ناشران 2 کشور
نوروزی ادامه داد: استفاده از تجربیات بازار کتاب ایران می‌تواند کمک زیادی به ناشران افغانستانی کند و این ارتباط بسیار سازنده بوده و یکی از اتفاقاتی که می‌تواند رخ دهد، تولید مشترک است که موجب توسعه وضعیت نشر در افغانستان می‌شود.
وی همچنین گفت: قیمت بالای کتاب‌های ایرانی در افغانستان یکی از مشکلاتی است که با پیگیری‌های خود ناشران ایرانی برطرف می‌شود و آنها اگر می‌خواهند در بازار کتاب افغانستان حضور داشته باشند، باید کمی امتیاز نیز برای آنها قائل شوند چراکه اگر قیمت‌ها بالاتر رود خطر کپی رایت و برداشتن نسخه پی‌دی‌اف را ایجاد می‌کند.
کتب دانشگاهی و رمان؛ پرطرفدارترین میان افغانستانی‌ها
«قاسم فرزام» مدیر انتشارتی نشر واژه افغانستان نیز در این نشست گفت: کتب دانشگاهی و رمان و ترجمه از نویسندگان ایرانی طرفدار زیادی در افغانستان دارد. تا سال گذشته بیشتر کتاب‌های حقوق، علوم سیاسی و روانشناسی و جامعه‌شناسی بود که در سال‌های اخیر حقوق کمتر شده و کتب سیاسی، ترجمه و تالیف بیشتر شده است. رمان نویسندگان ایرانی به تناسب کمتری نسبت به رمان‌هایی که ترجمه می‌شود در افغانستان مخاطب دارد.
وی افزود: تا سال‌های پیش کتب روانشناسی در افغانستان بسیار طرفدار داشت اما در سال‌های اخیر این بخش کمرنگ شده و کتب دانشگاهی بیشتر وارد می‌شود و مخاطب بیشتری دارد. در کابل کتاب‌های رمان علاقه‌مندان زیادی دارد.
فرزام خاطرنشان کرد: در افغانستان مشکلات کمتری نسبت به ایران در مقابل ناشران وجود دارد و چون در اختیار بخش خصوصی قرار دارد، دستشان باز است و به ولایات مختلف کتاب را توزیع می‌کنند.
وی ادامه داد: اما به‌دلیل آنکه شبکه توزیع و پخش کتاب در افغانستان به‌اندازه ایران قوی نیست، ناشران نمی‌توانند به‌راحتی آن را توزیع و تبلیغ کنند و به مراتب نسبت به ایران کمتر صورت می‌گیرد به‌دلیل آنکه کتاب‌فروشان در افغانستان به‌صورت تجربی این کار را انجام می‌دهند و بسیاری از آنها به‌دلیل کم‌سوادی نتوانستند آن را گسترش دهند.
قیمت بالای کتب ایرانی در بازار کتاب افغانستان
این ناشر افغانستانی خاطرنشان کرد: به‌دلیل مشکلات ذکر شده هرگونه ایده درباره نحوه توزیع و پخش کتاب در افغانستان مورد استقبال قرار می‌گیرد چون همچنان فضا برای انجام کارهای حرفه‌ای وجود دارد.
وی همچنین گفت: کتاب‌های علوم سیاسی نوشته «عبدالرحمان عالم» سالانه 1000 جلد به‌فروش می‌رسد و دستکم 9 دانشگاه خصوصی این کتاب را تدریس می‌کنند. کتاب دیپلماسی سیاسی از «احمد نقیب زاده» سالانه دستکم 500 جلد به‌فروش می‌رسد. کتاب مقدمه علم حقوق آقای کاتوزیان دستکم در بین 1000 تا 1500 جلد از این کتاب به‌فروش می‌رسد.
کتاب‌های آقای فاضل نظری سالی 300 الی 400 دوره به چاپ در افغانستان به‌فروش می‌رسد اما قیمت آن با این حال بسیار گران است. کلیدر آقای محمود دولت‌آبادی حداقل سالی 100 دوره اگر قیمت آن مناسب باشد به چاپ می‌رسد. نشر واژه اولین انتشاراتی است که توانسته آثار 50 نویسنده ایرانی را حق رایت آن را بخرد و در افغانستان توزیع کند و تاکنون حدود 10 عنوان کتاب را چاپ کرده است که با 2 آرم مشترک در کابل چاپ، نشر و توزیع می‌شود.
نشر واژه در کابل 2 نمایندگی رسمی دارد و به‌زودی در هرات و مزار شریف نیز نمایندگی خود را ایجاد می‌کند.
